Ünlü Toksikolog, Gelecekteki Pandeminin Bir Mantarla Başlayabileceği Konusunda İnsanları Uyardı
Emily Monosson’un ‘In Blight: Fungi and the Impending Salgın’ adlı kitabı, mantar hastalıklarının doğa ve insanlar üzerindeki yıkıcı etkilerini vurguluyor. Özellikle Amerikan kestanelerinin neredeyse yok olmasından bahsediyor. Mantarlar genellikle hayat verici olsa da, yabancı çeşitlerin doğal doğalarını istikrarsızlaştırabileceğine dikkat çekiyor. İklim değişikliği ve insan etkileşimleri, mantarların yayılmasını ve adaptasyonunu etkileyebilir. Ancak evrim ve bilinçli arayışlar konusunda umutlu olmak mümkündür. Mantar hastalıklarının önlenmesi ve korunması için bilinçli hareket etmek değerlidir. Kitap, doğanın ve insanlığın geleceği hakkında düşündüren değerli bir konuyu ele alıyor.
1904 yazında, Bronx’taki Amerikan kestane ağaçlarının başı dertteydi.
Normalde ince ve parlak yeşil olan yaprakların kenarları kıvrılıyor ve sararmaya başlıyordu. Bazı ağaç dallarında ve gövdelerinde pas lekeleri vardı. Ertesi yaz, şimdi Bronx Hayvanat Bahçesi olan New York Zooloji Parkı’ndaki kestane ağaçlarının neredeyse tamamı ölmüş ya da ölüyordu.
1940’lara gelindiğinde, Amerika Birleşik Devletleri’nin doğusundaki anavatanlarındaki neredeyse tüm Amerikan kestaneleri ortadan kaybolmuştu.
Ağaçlar mikroskobik bir iblis tarafından kesildi: Kestane yanıklığına neden olan bir mantar olan Cryphonectria parasitica.
Bu mantar, Japon kestane ağaçlarına ithal edildi.
ABD topraklarına ulaştığında, orman yangını gibi yayıldı ve Amerikan kestanesi Castanea dentata’yı işlevsel olarak yok olmaya sürükledi. Bazıları, yalnızca uzun zaman önce ölmüş ağaçların hâlâ yaşayan köklerinden çıkan olgunlaşmamış ağaçlar olarak da olsa bugün hala büyüyor.
Ancak bu filizlerin, bir zamanlar kestane ağaçlarının yaptığı gibi, dokuz katlı bir bina kadar yüksek olan ormanın üzerinde yükselme ümidi yoktur.
C. parasitica varlığını sürdürdüğü için fideler filizlendikleri andan itibaren ölmeye mahkumdur.
Amerikan kestanesinin şansı, mantarların neden olabileceği tahribatlardan sadece bir tanesidir.
Yazar Emily Monosson, yeni kitabı Blight: Fungi and the Impending Salgın’da çam ağaçlarını, muzları, kurbağaları, yarasaları ve giderek artan bir şekilde insanları tehdit eden mantar hastalıklarını aydınlatıcı ve bazen de ürkütücü bir şekilde anlatıyor.
Tüm mantarlar duygusal değildir. Aslında, “mantarların çoğu hayat verir” diye açıklıyor Monosson.
Mantarlar, ölü organizmaların parçalanmasına ve temel besin maddelerinin geri dönüştürülmesine yardımcı olur. Ancak insanlar dünyayı dolaşırken veya bitki ve hayvan ticareti yaparken, yabancı mantarlar ait olmadıkları yerlere giderler ve onlarla yaşamaya alışkın olmayan organizmalarla temasa geçerler – bazen ölümcül sonuçlarla.
Monosson en ivedi görünen sorunla başlıyor: Mantarlar insanlar için bir tehdit oluşturuyor mu?
Neyse ki insanlar ve diğer memeliler için birden fazla mantar için çok sıcak. Monosson, “Vücutlarımız Ölüm Vadisi gibidir” diye yazıyor. 37°C’lik bir iç sıcaklık, 12° ila 30°C’yi tercih eden organizmalar için çok sıcaktır.
Dahası, bağışıklık sistemlerimiz potansiyel mantar düşmanlarını savuşturma konusunda oldukça beceriklidir.
Bu nedenle, bağışıklığı baskılanmış bireyler mantar enfeksiyonları için daha yüksek risk altında olsa da, diğer bulaşıcı hastalıklara kıyasla önemli olaylar nispeten nadirdir.
Ancak iklim değişikliği, mantarları daha yüksek sıcaklıklara uyum sağlamaya zorlayabilir.
Monosson, son on yılda insanları enfekte edecek şekilde evrimleşen ve sağlık tesislerinde hızla yayılan Candida auris’e işaret ediyor. Vadi humması gibi insanlarda görülen diğer mantar enfeksiyonları da yüksek sıcaklıklarda yeni yerlere yayılabilir. Diğer mantar salgınları türleri, mantar hastalıklarının ne kadar yıkıcı olabileceği konusunda dersler sunar. Monosson, bu salgınları ürkütücü ayrıntılarla anlatıyor.
Fusarium solgunluğu dünyaya sarı muz sağlayan bitkileri boğuyor.
Beyaz burun sendromuna neden olan Pseudogymnoascus destructans tarafından açlıktan ölen yarasa leşleri, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mağaraları dolduruyor. Orta Amerika’da ve başka yerlerde kurbağaları inceleyen araştırmacılar, Batrachochytrium dendrobatidis veya chytrid tarafından boğulan popülasyonların azaldığını ve yok olduğunu dehşetle izliyorlar.
Belki HBO’nun hit dizisi The Last of Us geleceğe gerçek bir bakıştır.
Ancak asla korkmayın, evrim devreye girebilir ve ‘umut ışıkları’ sağlayabilir, diye yazıyor Monosson. Etkilenen bitkiler ve hayvanlar, mantar düşmanlarıyla daha iyi başa çıkmak için adapte olabilir.
Chytrid tarafından düzleştirilen bir avuç kurbağa popülasyonu yeniden ortaya çıkıyor.
Yosemite Ulusal Parkı’ndaki mantar istilasına uğramış kurbağalar hiçbir hastalık belirtisi göstermiyor. Ağaçlar da direnç kazanıyor olabilir. Amerika Birleşik Devletleri’nin batısındaki bazı beyaz çam ağaçları, pinus albicaulis, onları bir yüzyıldan fazla bir süredir ağaçları etkileyen bir hastalık olan beyaz çam kabarcığı pasına karşı dirençli kılan genlere sahiptir.
İnsanlar da yardım etmek için devreye giriyor.
Monosson, mantar hastalıklarının yayılmasındaki rolümüz göz önüne alındığında, muhtemelen buna mecbur olduğumuzu savunuyor. Örneğin, sonbaharda beslenen yarasalar, hayvanların kış uykusu sırasında yağ depolarını çalan beyaz burun sendromundan kurtulmalarına yardımcı olabilir.
Bazı araştırmacılar, Amerikan kestanelerini diriltme çabaları da dahil olmak üzere, çözüm bulmak için doğal direnişe bile bakıyorlar.
Monosson, botanikçilerin ağaçların genetiğini değiştirerek “kestanenin bir gün yeniden yükseleceğini, meşe ve baldıran otları arasındaki yerini alacağını” umduklarını yazıyor.
Şimdilik en iyi umut, ilk etapta mantar hastalıklarını önlemek olabilir.
Monosson, “İnsanlar hayvanları ve bitkileri taşımaya, ormanları kesmeye, tarım arazilerini genişletmeye ilk başladığında, gezegenin korunması düşünülmedi” diye yazıyor. “Artık daha iyi biliyoruz.”
